Sterke miscanthusketen bouwen in potplantenteelt

Welke bijdrage kan een vezelgewas als miscanthus leveren in substraat en potgrondmengsels? In de substraatwereld is een transitie gaande van niet-hernieuwbare (zoals veen) naar hernieuwbare grondstoffen (zoals miscanthusvezels of kokosnootdoppen). Waar moeten deze veenvervangers aan voldoen, willen ze waardevol zijn? Telers, teeltadviseurs, loonwerkers, onderzoekers, substraatproducenten en eindgebruikers gingen hierover met elkaar in dialoog dinsdag 1 oktober 2024 tijdens de kennisbijeenkomst ‘Sterke miscanthusketen bouwen in de potplantenteelt’.


De bijeenkomst had meerdere doelen: samenwerking tussen ketenpartners bevorderen, contacten opdoen en nieuwe relaties tot stand brengen, evenals het inbrengen van kennis en inzichten. Daarnaast werd gestreefd naar het opbouwen van sterke ketens binnen de miscanthus-sector en is de certificering van miscanthus als duurzame RHP-grondstof besproken.
De output van de bijeenkomst wordt benut bij het opstellen van een roadmap voor de verdere ontwikkeling van een keten waarin het gebruik van gecertificeerd miscanthusstrooisel de norm is.

Substraat of afstrooimiddel

Initiatiefnemers Eppo Timmer en Joost Sterke kijken terug op een geslaagde bijeenkomst. “Het geeft ons weer handvatten om voortvarend te werken aan een sterke miscanthus-keten ten behoeve van de substraatmarkt en afstrooimiddel voor potplanten.”

Het project wordt ondersteund door het RNOB en ondersteunt ondernemers bij de transitie naar kringlooplandbouw door innovaties die bijdragen aan de verbetering van bodem, water, lucht en landschap. Het miscanthus-project streeft naar het opzetten van een circulaire, economisch rendabele keten in Noordoost-Brabant, met ecologische voordelen, minder transport en minder gebruik van veen in substraten.

Gewas met potentie

Eppo Timmer, projectleider bij Building Balance en Miscanthus-Agri opende de bijeenkomst met een boodschap over het belang van een goed functionerende keten rondom miscanthus. “Dit gewas heeft een significante potentie binnen de duurzame landbouw en kan bijdragen aan diverse ecologische doelen, zoals CO₂-reductie, verbetering van de bodemkwaliteit, vermindering van transportbewegingen en lager veengebruik in substraten.”
Tijdens deze dag lag de focus op miscanthus als strooiselproduct. Inmiddels zijn er ook initiatieven in papier, bio plastics en bouwmateriaal.
Inmiddels zijn er miscanthustelers, substraatleveranciers die miscanthus inmengen en eindgebruikers in de potplanten- en boomteelt die goede ervaringen hebben met miscanthusstrooisel.” Eppo Timmer benadrukte dat de samenwerking tussen deze partijen essentieel is voor het creëren van een succesvolle en stabiele miscanthusketen

Kansen en uitdagingen in de miscanthusketen

Rob Bakker, lector HAS green academy, presenteerde de resultaten van een studenten-project. Het doel van dit project was het vergaren van kennis over de teelt en het gebruik van miscanthus in verschillende sectoren. De presentatie richtte zich vooral op de businesscase van de miscanthus-keten.

Uitdagingen en kansen in de teelt:

  • Hoge transportkosten
  • Productie- en winstgevendheid
  • Opslagcomplicaties
  • Risico op ziekten en plagen

Uitdagingen en kansen in de verwerking

  • Stofvorming en ontploffingsgevaar
  • Grote investeringen in verwerkingsapparatuur
  • Behoefte aan RHP-certificering

Kansen en uitdagingen voor gebruikers van miscanthus

  • Stofvorming
  • Concurrentie
  • Kwaliteitsborging


Belangrijkste bevindingen

Volgens Rob kent de teelt en verwerking van miscanthus nog veel uitdagingen maar zeker ook kansen. “Kansen voor verbetering en groei, vooral door technologische innovaties en de opkomende vraag naar duurzame biogrondstoffen. Certificering speelt een cruciale rol in kwaliteitsborging en het verbeteren van de concurrentiepositie in de markt. Het is van groot belang dat telers, verwerkers en gebruikers samenwerken om deze uitdagingen aan te pakken en de kansen te benutten.”

Joost Sterke, miscanthusteler en vaste plantenkweker in Haaren
Joost heeft de volledige keten in zijn bedrijfsvoering geïntegreerd en bevestigt de voordelen van miscanthus als afstrooimiddel in potten. Inmiddels gebruikt hij 20 tot 30% miscanthus in de potten. “Belangrijk is dat alle schakels iets verdienen. Verder moeten we werken aan meer opslagcapaciteit en efficiënter transport.” Tevens benadrukt hij de kostenbesparingen door het gebruik van miscanthus. “Met gebruik van miscanthusstrooisel hebben we minder mosgroei en onkruid in de potten. Dit resulteerde in 300 arbeidsuren minder per jaar aan het handmatig verwijderen van onkruid en mos.”

Merijn Bloemen, potplantenkweker Bloemen Young Plants
Merijn geeft aan dat miscanthus bijdraagt aan een schoner en efficiënter teeltproces. Zijn bedrijf heeft geïnvesteerd in stofbeheersing door een nevelinstallatie aan te schaffen. “Dat is cruciaal om miscanthus stofvrij te houden.” Hoewel stofvorming een uitdaging blijft, zijn de voordelen groot: goede vertering van de bovenlaag, een schonere werkplek en minder mosgroei in potplanten. Dit laatste werd door Merijn meerdere keren benadrukt als een belangrijk voordeel van miscanthus. Ook ziet hij dat dit de tijdsduur voor onkruidbehandeling aanzienlijk vermindert.

Erik Kroef, varkenshouder en miscanthusteler in Bemmel
Erik was op zoek naar een geschikt gewas voor zijn 13 hectare grond en zag potentie in een teelt als miscanthus. Hij teelt nu 9 hectare miscanthus.
Erik prijst de eenvoud van het gewas en de mogelijkheden die het biedt. Hij wil een opslaghub realiseren op zijn bedrijf. Verder heeft hij gesprekken gevoerd met het Waterschap Rivierenland en Provincie Gelderland over de landschappelijke inpasbaarheid. Beide organisaties zijn positief over de mogelijkheden van miscanthus in het rivierengebied. Erik: “De uitdaging is om andere grondbezitters te vinden die bereid zijn om meerjarig miscanthus te telen. Met name grotere akkerbouwbedrijven willen gronden beschikbaar houden voor vruchtwisseling.”
Hij richt zijn afzetkanalen op substraatleveranciers en overweegt later de mogelijkheden met carbon credits voor biobased bouwen.

Daan Beeren, substraatleverancier Kekkilä-BVB
Daan is bezig met de transitie van veen in substraten naar veenalternatieven. “Miscanthus is een veelbelovend product in deze transitie. Wij zien in onze proeven positieve eerste resultaten.” Hoewel veen altijd een rol zal blijven spelen in de substraten die zij aanbieden, ziet Daan miscanthus als een belangrijk onderdeel in de totale puzzel van veenarmere substraten. De prijs van miscanthus is hierbij een belangrijk aandachtspunt.
 

Conclusies

  • Efficiëntieverbetering:
    Het gebruik van miscanthus kan de efficiëntie in de potplantketen verbeteren door het tegengaan van mosgroei en onkruid, wat leidt tot significante besparingen op arbeidskosten.
  • Constante aanvoer:
    De sector moet werken aan het waarborgen van een constante en betrouwbare aanvoer van miscanthus om de kwaliteit en beschikbaarheid te garanderen.
  • Samenwerking:
    Intensieve samenwerking met lokale grondbezitters en de overheid is essentieel om de teelt van miscanthus te stimuleren en de beschikbaarheid van veenalternatieven te vergroten.
  • Kennisdeling:
    Organiseer regelmatig informatiemiddagen en workshops om kennis te delen over de voordelen en toepassingen van miscanthus in de sector, met speciale aandacht voor het stofprobleem.​​​​​​​
     

Waardevolle inzichten

De kennismiddag bracht waardevolle inzichten naar voren over de economische en ecologische mogelijkheden van miscanthus. Er werd overeenstemming bereikt over de noodzaak van verdere samenwerking, onderzoek en certificering om miscanthus breed inzetbaar te maken binnen de circulaire agrifood-keten. De deelnemers benadrukten het belang van een constante productkwaliteit en een efficiënte ketensamenwerking om de mogelijkheden van miscanthus optimaal te benutten.

 

Certificering van miscanthus

Martine Holtkamp, directeur RHP, heeft het certificeringsproces van miscanthus binnen de RHP-keurmerkstructuur toegelicht. RHP controleert de volledige keten van grondstof tot substraat. De focus ligt op hygiëne, veiligheid en kwaliteitsborging. Martine: “Miscanthus heeft potentie als substraatgrondstof, maar de kleinschalige teelt en variatie in herkomst zijn flinke uitdagingen voor de ketencontrole.”

Haalbaarheid certificering miscanthus als substraatgrondstof

  1. Teeltuitdagingen:
    Certificering van miscanthus voor gebruik in substraat, kan  andere teeltmethoden vereisen. Dat  kan leiden tot een hogere milieubelasting voor kwekers door de noodzaak van meer bestrijdingsmiddelen, meststoffen, water en energie. Dit moet zorgvuldig worden geborgd tijdens het proces om de milieu-impact te minimaliseren.
  2. Miscanthus als grondstof:
    Onderzoek van Wageningen University & Research (WUR) bevestigt de potentie van miscanthus als grondstof in substraten, maar er is behoefte aan strikte ketencontrole vanwege de complexe herkomst en variabiliteit. Plus de risico’s van eventuele overdracht van onkruidzaden, ziekten en residuen gewasbeschermingsmiddelen.
  3. Certificeringsnormen:
    Het certificeringsproces vereist een grondige risicoanalyse, vaststelling van chemische en fysieke eigenschappen, opstelling van normen en het starten van het certificatietraject met een kwaliteitshandboek.
  4. Ontwikkelingscommissie: de ontwikkeling van de certificering gebeurt in samenwerking met producenten en gebruikers. Martine roept op tot vrijwilligers om hieraan mee te werken; er zijn enkele geïnteresseerden. Er is een termijn van 1-2 jaar voor de normontwikkeling.
     

Vervolgstappen
De discussie richtte zich op de samenwerking binnen de keten en de rol van miscanthus in de toekomstige landbouw en bouwsector. Belangrijke punten die besproken werden, zijn onder andere:

  • Constante aanvoer en kwaliteit: De noodzaak om een constante stroom van miscanthus te garanderen, waarbij de kwaliteit van het product essentieel is.
  • Certificering: Er werd geopperd om gezamenlijk te werken aan het ontwikkelen van een RHP-certificering voor miscanthus.
  • Teeltmethoden: Onderzoek naar variaties in teeltmethoden, zoals het aanplanten van miscanthus naast akkerbouwgewassen om de biodiversiteit te bevorderen. Creatief ruimte zoeken voor miscanthus is een optie. Ook aandacht voor het verdienmodel in de keten.
  • Toepassingen in de bouw:
    Miscanthus biedt potentieel als biobased bouwmateriaal, hoewel er nog uitdagingen zijn op het gebied van prijsvorming en productkwaliteit. Dit biedt kansen voor de substraatmarkt, die de afgekeurde producten vanuit de bouw kan benutten.